Antoni Wiwulski (1877-1919)

Trasa:
Lokalizacja:
54.67048645,25.30219459527778 Pokaż na mapie
Datowanie:
1999 r.
Autor, warsztat:
Rzeźb: Leonas Žuklys, Gintautas Šuminas, architekt Živilė Mačionienė
Materiał:
Granit
Inskrypcja:

ANTONI WIWULSKI / RZEŹBIARZ / 1877-1919 / ARCHITEKT 

TWÓRCA TRZECH KRZYŻY W WILNIE / POMNIKA GRUNWALDZKIEGO W KRAKOWIE

Konserwacja, odnowienie:

14 października 1999 r. na Starej Rossie odbyła się uroczystość odsłonięcia nowego pomnika. SKOnSR właściwie chodziło nie o samo miejsce, ale o zniekształcone imię i nazwisko wileńskiego architekta-rzeźbiarza. Na “Górce Literackiej” wileńskiej Rossy wznosił się banalny w swojej prostocie i skromności nagrobek w kształcie na sztorc postawionego pudełka zapałek, opatrzony napisem w języku litewskim: Architektas Skulptorius Antanas Vivulskis 1877-1919. Krewni artysty, mieszkający w Polsce, od dawna pragnęli, aby na pomniku był napis wyłącznie w języku polskim. SKOnSR ogłosił akcję zbierania datków na wzniesienie pomnika, zamówił projekt u architekta prof. Akademii Sztuk Pięknych w Wilnie Eduardasa Budreiki. Profesor odnalazł maskę pośmiertną, na podstawie której prof. Leonas Žuklys wykonał portret ,,wielkiego artysty rzeźbiarza i budowniczego“. Portret wykuł w kamieniu i wykonał prace kamieniarskie rzeźbiarz Gintautas Šuminas.

Status:
objęty ochroną
Sylwetka biograficzna:

Antoni Wiwulski urodził się 20 lutego 1877 roku w guberni wołogodzkiej (jego ojciec był zesłańcem 1863 r.). Ukończył gimnazjum jezuickie w Chyrowie (wówczas pod zaborem austriackim) i w latach 1897-1901 studiował w wiedeńskiej Technische Hochschule, a od 1902 r. do 1909 r. uczył się rzeźby w paryskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Reprezentant oryginalnej odmiany modernizmu pozostawił z racji krótkiego życia tylko kilka obiektów, znamionujących jego niespełnioną wielkość. Są wśród nich: Pomnik Grunwaldzki w Krakowie (1910 r.), kaplica Zwiastowania Najświętszej Marii Panny w Szydłowie na Żmudzi (1903 r.), pomnik Trzech Krzyży w Wilnie (1916 r.), tablica pamiątkowa w kościele pw. św. Janów w Wilnie (1917 r.), poświęcona setnej rocznicy śmierci polskiego inżyniera wojskowego Tadeusza Kościuszki. Projektował również trudne obecnie do zidentyfikowania grobowce i nagrobki na wileńskiej Rossie. Biorąc pod uwagę zarówno czas powstania, uproszczoną formę secesyjną i użyty materiał – beton zbrojony – można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć sugestię ś. p. prof. Edmunda Małachowicza i uznać za dzieło A. Wiwulskiego grobowiec rodziny Gimbuttów wykonany w latach 1913-1914 przez majstra Szymańskiego.

Antoni Wiwulski wykonał także drobne rzeźby i polichromię w nieistniejącej już dzisiaj kaplicy Matki Bożej, gdzie ks. prałat Karol Lubianiec i jego “prawa ręka” Celestyna Fryde prowadzili ,,Betanię” – schronisko dla osób starszych i chorych przy ul. Szymona Konarskiego w Wilnie. Do tego schroniska w pierwszych dniach stycznia 1919 r. nauczycielka wileńska, przełożona ochronki ”Domu Serca Jezusowego” C. Fryde po kryjomu przywiozła z Zarzecza chorego Wiwulskiego, który jako żołnierz Samoobrony Wileńskiej, pełniąc wartę, przeziębił się i dostał zapalenia płuc. Wkrótce na jej rękach życie zakończył.

Architekt został pochowany w krypcie niewykończonego kościoła Najświętszego Serca Jezusowego na Pohulance (obecnie ulica J. Basanawicziusa) w Wilnie. Było to najbardziej niesamowite dzieło artysty, gdyż po raz pierwszy na Litwie i w Polsce zastosował konstrukcje żelbetowe. Budowę rozpoczęto w 1913 r., prace wznowiono po śmierci architekta w r. 1920. W latach sześćdziesiątych – pod pretekstem nieukończonej budowy – na rozkaz władz sowieckich świątynię zamknięto i zburzono, na jej fundamentach wystawiając istniejący do dzisiaj Pałac Kultury Budowlanych (architekt Algimantas Mačiulis). Szczątki A. Wiwulskiego w 1964 r. przeniesiono na Starą Rossę.

Dodatkowa informacja:

pomnik nagrobny Antoniego Wiwulskiego wpisany do Rejestru Dóbr Kultury Litwy z nadanym unikalnym kodem 25380

Zwłoki Antoniego Wiwulskiego początkowo spoczęły w murze kościoła Najśw. Serca Jezusowego w Wilnie z lewej strony wielkiego ołtarza. Pomnik-płaskorzeźbę artysty, wykonany przez prof. rzeźbiarza Bolesława Bałzukiewicza, umieszczono nad samym jego zabetonowanym grobem. Ceremonia odsłonięcia tablicy odbyła się w trzynastą rocznicę śmierci A. Wiwulksiego (dnia 11 stycznia 1932 r.). W ten sposób zapragnął uczcić pamięć młodego swego przyjaciela, szanowany wśród Polaków, ks. kanonik Karol Lubianiec. którego staraniem nastąpiło zezwolenie Stolicy Apostolskiej na uczczenie w powyższy sposób zasług A. Wiwulskiego. 

Wygląd pomnika-płaskorzeźby ku czci A. Wiwulskiego: niebiesko-szara tablica marmurowa i przylegająca do niej od góry niewielka płaskorzeźba bronzowa (1x1m). Wszystko zaś obramowane kremowej barwy stiukami polerowanymi, miejscami zabarwionyni dła efektu na czerwono. Kolorowe marmury sztucznie spreparowane przez wykwalifikowanego majstra L. Tołłoczkę, autora podobnych stiuków. Prof. B. Bałzukiewicz przedstawił A. Wiwulskiego en face trzymającego przed sobą w obu rękach model budowanej przez niego świątyni. Oddane w płaskorzeźbie popiersie Wiwulskiego miało formę okazałej plakiety zaokrąglonej owalowo u góry i zaopatrzonej gustownymi motywami zdobniczymi po rogach u dołu. Napis na niedużej, wprawionej w ścianę tablicy, wyryty został głoskami złoconymi:

Ś. P. Antoni Wiwulski

Urodzony 20 lutego 1877 r. umarł 10 stycznia 1919 r. / Artysta Rzeźbiarz / Architekt Twórca projektu tej świątyni / służył wiernie wierze i pięknu / Syn tej ziemi W walce o jej wyzwolenie na posterunku poległ. (Na podstawie: Sulimczyk. Dzieła Antoniego Wiwulskiego i jego pomnik kościelny // Słowo. 1931. Nr. 257, s. 2)

Bibliografia:

* Antoni Wiwulski // Kurier Wileński. 1929. Nr. 8, s. 2-3

* Cmentarz na Rossie w Wilnie: historia, sztuka, przyroda. Kraków. 2019, s. 491

* Antanas Rimvydas Čaplinskas. Vilniaus atminimo knyga. Mieste įamžintos asmenybės. Leidykla Charibdė. 2011, s. 467

* Grzymała-Siedlecki Adam. Ś. P. Antoni Wiwulski // Tygodnik Ilustrowany. 1919. Nr. 91, s. 90-91

* Nijolė Lukšionytė-Tolvaišienė Antanas Vivulskis: Tradicijų ir modernumo dermė. Vilniaus dailės akademijos leidykla, 2002

* Wiesława Malewska. Antoni Wiwulski - twórca Trzech Krzyży. Wilno, 2004

* Edmund Małachowicz. Cmentarz na Rossie w Wilnie. Wrocław-Warszawa-Kraków. 1993, s. 241; 380

* Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą. Wilno. 2015, s. 36-40

* Jerzy Surwiło. Cmentarz Rossa w Wilnie. Wilno. 1992, s. 9

* Franciszek Świątek. Jasny i mocny duch Antoni Wiwulski (1877-1939). Wilno, 1939

* WIWULSIO - ze wspomnień Wandy Miłaszewskiej o twórcy pomnika grunwaldzkiego // ABC-pismo codzienne. 1933. Nr. 208, s. 6

http://cmentarznarossie.uksw.edu.pl/obiekty.php?id=7590 // projekt zrealizowany został w latach 2013-2016 przez Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie we współpracy z Litewskim Uniwersytetem Edukologicznym (pod kierownictwem Anny Sylwii Czyż i Bartłomieja Gutowskiego)

Autor opisu:
Dariusz Lewicki
Ikonografia: