Ostatni akcent jesieni

   Tym ostatnim akcentem było ukończnie renowacji kwatery Dmochowskich - rodziny wielce zasłużonej dla naszego miasta. Spoczywają w niej: Emma Dmochowska z Jeleńskich, Adam Dmochowski, Justyna Dmochowska, Stanisław Dmochowski oraz Róża z Balińskich ( ze znanego rodu Balińskich) - to matka Justyny i Kazimierza Dmochowskich. Ale w tej kwaterze nie ma śladu pochówku Kazimierza Dmochowskiego, który zmarł 7 czerwca 1939 roku. Dlatego zwróciliśmy się do Archiwum Historycznego Litwy i znaleźliśmy jego metrykę śmierci, w której wskazane jest, że rzeczywiście zmarł 7 czerwca 1939 roku i pochowany w grobie rodzinnym na Rossie. Uczcimy więc i postać tego wybitnego działacza społecznego, bo to nasz obowiązek.

   Kwatera Dmuchowskich - to pieczara znajdująca się na zboczu góry. Trzeba było zabezpieczyć tylną ścianę pieczary - zabetonować ją, wymienić cokół ( na którym znajdował się rozpadający się krzyż). Brak środków pieniężnych nie pozwolił na wymianę krzyża na granitowy. Z obu stron cokołu umieszczono nowe tablice z nazwiskami spoczywających tu osób. Poddano renowacji 2 pomniki stojące obok krzyża. Koszt całęj renowacji to 13,5 tys. litów. Na wiosnę musimy ułożyć kostkę granitową.

A teraz kilka słów o spoczywających tu osobach:

   Emma Dmochowska z Jeleńskich (ur.1864 - zm. 1919) - autorka kilku powieści. Jednak główne zasługi jej były nie  na niwie literackiej, ale w dziedzinie oświaty. Urodziła się w zamożnej rodzinie na Polesiu. Starannie wykształcona, była zagorzałą patriotką kresową. Zaczęła do zbierania na Polesiu pieśni, podań, przysłów ludowych, które wydała pod tytułem "Wieś Komorowicze". Założyła w swych dobrach 2 tajne szkoły polskie oraz sklep wiejski, w którym miejscowa ludność mogła nabyć towary pierwszej potrzeby po przystępncyh cenach, a czasem dostać za darmo. Ubolewała, że ziemianie bez przyczyny pozbawiają się ziemi. 

   W Wilnie zamieszkała od 1890 roku po ślube z Kazimierzem Dmochowskim. Tutaj nadal kontynuowała pracę pisarską, dobroczynną i oświatową, organizując tajne szkoły polskie. Redagowała pismo ludowe "Zorza Wileńska". Z tego powodu na mocy wyroku sądu została osadzona w więzieniu na Łukiszkach. Działała w Wilnie przez 28 lat. Jej pogrzeb stał się manifestacją patriotyczną. Za trumną szedł tłum ludzi, a wśród nich byli nędzarze i dzieci.

   Kazimierz Dmochowski (ur. 1856- zm.1939) - lekarz, wytrwały i aktywny działacz społeczno - oświatowy. Po studiach w Warszawie i krótkiej praktyce lekarskiej zajął się pracą społeczną. Dom Dmochowskich gromadził elitę kulturalną naszego  miasta, był ośrodkiem zakonspirowanej sieci szkolnej. Był on również członkiem towarzystwa "Oświata" a później Komitetu Edukacyjnego. Od 1910 roku wydawał czasopismo "Jutrzenka", zakładał polskie kluby sportowe, był również współorganizatorem Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej. W 1919 roku po wejściu bolszewików do wilna został aresztowany, więziony w Dyneburgu, a potem w Smoleńsku. Po odbyciu kary wrócił do Wilna ( już polskiego) i za swe zasługi został uhonorowany krzyżem "Polonia Restituta", ale złamany przez chorobę zaprzestał swej działalności. 

   Justyna Dmochowska (zm. 1915) - to siostra Kazimierza, również starannie wykształcona przez matkę. Kształciła się w Anglii i Francji. Pracowała jako prywatna nauczycielka - wychowawczyni w zamożnych arystokratycznych domach na Litwie. Od 1890 roku zamieszkała z bratem i bratową w Wilnie, prowadząc z nimi pracę oświatową, między innymi kształcąc nauczycielki do pracy w szkołach wiejskich tzw. ludówki.